सुदूरपश्चिम प्रदेशको समृद्धिको आधार हो महाकाली करिडोर । कञ्चनपुरको ब्रह्मदेवदेखि डडेल्धुरा, बैतडीको झुलाघाट हुँदै दार्चुलाको टिंकरसम्म यसले जोड्ने गर्छ ।
कुल ४२५ किलोमिटर लम्बाइको यो सडकले कञ्चनपुर, डडेलधुरा, बैतडी र दार्चुला जिल्ला जोड्ने महत्वकांक्षी लक्ष्य छ । यो सडक निर्माणपछि उक्त क्षेत्रमा बसोबास गर्ने करिब आठ लाख जनता प्रत्यक्ष लाभान्वित हुनेछन् ।
करिडोर निर्माणपछि चीनमा रहेको कैलाश मानसरोवर यात्रा सहज हुने अपेक्षा धेरैको छ । महाकाली करिडोरको ‘जिरो प्वाइन्ट’ मानिएको कञ्चनपुरको ब्रह्मदेवस्थित सिद्धवैजनाथ हुँदै कैलाश मानसरोवरसम्म पुग्नका लागि यो सबैभन्दा छोटो बाटो हुनेछ ।
धार्मिक दृष्टिकोणले सुदूरपश्चिम देवभूमिका रूपमा परिचित छ । महाकाली करिडोरमा पर्ने कञ्चनपुरको सिद्धवैजनाथधाम, डडेलधुराको परशुरामधाम, बैतडीको त्रिपुरासुन्दरी र दार्चुलाको मालिकार्जुनधाम हुँदै कैलाश मानसरोवर पुग्न सकिने भएकाले करिडार निर्माणपछि यहाँका धार्मिक पर्यटनको विकासमा सहयोग पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ ।
चुरे महाभारत पर्वतअन्तर्गत डडेलधुराको परशुराम नगरपालिकामा रहेको परशुरामधामसम्म भने ट्र्याक खुलिसकेको छ । विसं १४७५ मा भारतको झारखण्डबाट विहार, कुमाउ कतुरकोट गरुडगोवती हुँदै सिद्धवैजनाथ बाबा परशुरामधाम आएर बसेको इतिहास छ ।
परशुरामधाममा रहँदा सिद्धवैजनाथ बाबा र त्यहाँका तत्कालीन राजा नागी मल्लबीच खटपट भएपछि उहाँ सो ठाउँ छाडेर बुड्डीमलास पीपलकोट (हालको वेदकोट क्षेत्र)मा आई तपस्या गरेको विश्वास छ ।
करिडोर त्रिपुरासुन्दरीको मन्दिरको फेद हुँदै राष्ट्रको साताँै धामका रूपमा परिचित मालिकार्जुन हुँदै टिङ्कर पुग्नेछ । महाकाली करिडोर सञ्चालनमा आए व्यापारिक गतिविधिसँगै धार्मिक पर्यटन बढ्ने विश्वास लिइएको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासङ्घका केन्द्रीय सदस्य जङ्गबहादुर मल्लको भनाइ छ ।
‘कञ्चनपुर भारतसँग र दार्चुला चीनसँग जोडिएपछि यहाँ धार्मिक पर्यटकको संख्या अपेक्षा गरिएको छ’, मल्लले भने, ‘भारतको उत्तराखण्डसँग हाम्रो धार्मिक सम्बन्ध छ त्यसकारण त्यहाँको मानिस नेपाल आउन चाहन्छन् ।’
उत्तराखण्डको हरिद्वार, ऋषिकेष र हिमाञ्चलमा आउने तेस्रो मुलुकका पर्यटकका लागि कैलाश मानसरोवरसम्म पुग्न यो सडक प्रयोग गर्न सक्नेछन् । पछिल्लो समय गत वर्ष भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले कैलाश दर्शन गरेपछि यसको गरिमा र महत्व झनै बढेको छ ।
शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जदेखि दार्चुलाको अपिनाम्पासम्म पुग्न पनि करिडोर निर्माणपछि सहज हुनेछ । मल्लले भने, ‘करिडोर निर्माणले मात्रै सुदूरपश्चिम प्रदेशको विकास सम्भव छ यसले चीनसँगको व्यापारको ढोका खोल्नेछ ।’
उनका अनुसार सुदूरपश्चिम घुम्न आउने पर्यटक शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र रहेको विशाल घाँसेमैदानमा दुर्लभ बाह्रसिङ्गाको झुण्ड अवलोकन गर्दै ब्रह्मदेव हुँदै दार्चुलाको अपिहिमालको फेदसम्म पुग्न सक्छन् ।
त्यसैगरी एशियाकै लामो दोधारा चाँदनी झोलुङ्गे पुल पर्यटकको अर्को आकर्षणको गन्तव्य हो । महाकाली करिडोर निर्माणपछि प्रदेशमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक बढ्ने बैतडीको पञ्चेश्वर गाउँपालिकाका अध्यक्ष गोरखबहादुर चन्दको विश्वास छ ।
बैतडीको प्रसिद्ध त्रिपुरासुन्दरी भगवती मन्दिर तथा देवदातलगायत धार्मिकस्थल पनि करिडोर नजिकै छन् । उनले भने, ‘करिडोरको निर्माण सम्पन्न भए यहाँ धार्मिक पर्यटक त बढ्छन् नै यहाँको आर्थिक गतिविधि पनि बढ्नेछ । त्यसैले जतिसक्दो करिडोर सम्पन्न गर्नेमा जोड दिनुपर्छ ।’ निर्माण सुरु भएको डेढ दशक भइसक्दा पनि करिडोर निर्माण सम्पन्न नहुँदा प्रदेश विकासमा पछि परेको उनको भनाइ छ ।
बैतडीकै दशरथचन्द नगरपालिकामा ईश्वरी गङ्गाधाम, निङ्गलाशैनी मन्दिरलगायतका पर्यटकीयस्थल छन् । महाकाली करिडोरले बैतडीको शिवनाथ गाउँपालिका, पञ्चेश्वर गाउँपालिका, दशरथचन्द नगरपालिका र दोगडाकेदार गाउँपालिका गरी चार स्थानीय तहमा सुविधा पु¥याउनेछ ।
बैतडीको दोगडाकेदार गाउँपालिकाका गणेश भट्टले भने, ‘बैतडीका धार्मिकस्थलमा त भारतबाट अहिले पनि पर्यटक आइराखेका छन् तर सडक सञ्जालको सहज सुविधा भए पर्यटक बढ्ने थिए ।’ उनले सुदूरपश्चिमको आर्थिक समृद्धिका रूपमा आफूहरूले महाकाली करिडोरलाई लिइएको बताए ।
नेपालकै गहिरो पतालभुवनेश्वर गुफा, मेलौली भगवती मन्दिर, रौलाकेदार, भिटाकेदार, उदयदेव मन्दिर, सिँगास, त्रिवेणीधाम, डिलाशैनी मन्दिरलगायतको विकासमा पनि करिडोर सहयोगी हुने उनले उल्लेख गरे ।
करिडोर निर्माण जति सक्दो चाँडो भयो त्यति नै चाँडो दार्चुलाको विकास हुने व्यास गाउँपालिका–१ टिंकरका स्थानीय एवं वडा सचिव विनोद बुढाथोकीले बताए । उनका अनुसार नेपाल र चीनको सिमाना ताक्लाकोटमा रहेको पिल्लर नं १ देखि कैलाश मानसरोवर पुग्न आधा दिन मात्रै लाग्छ । ‘यो नाकाबाट एक दिनमै कैलाश मानसरोवर दर्शन गरेर फर्किन सकिन्छ, यसले धार्मिक पर्यटक बढाउने छ, त्यसका लागि यहाँसम्म पुग्नका लागि पहिलो करिडोर निर्माण हुन जरुरी छ’, उनले भने ।
नेपाल सरकारका गृहमन्त्री रमेश लेखकले सरकारले दार्चुलाको टिङ्करमा अध्यागमन कार्यालय स्थापना गर्ने तयारी गरिरहेको बताए । उनले त्रिदेशीय नाकाका रूपमा यसलाई विकास गर्न सके व्यापारिक, धार्मिक लाभ हुने विचार व्यक्त गरे ।
‘त्रिदेशीय नाकाका रूपमा विस्तार गर्ने विषयमा छलफल अघि बढिसकेको छ, निकट भविष्यमा नै दार्चुलाको तिङ्करमा अध्यागमन कार्यालय स्थापना हुन्छ’, गृहमन्त्री लेखकले भने, “त्रिदेशीय नाका अन्तरआबद्धताका लागि मात्रै नभइ व्यापारिक, औद्योगिक र पर्यटकीय प्रयोजनका लागि महत्त्वपूर्ण मानिएको छ ।’
करिडोरको निर्माण विसं २०६६ देखि सुरु भएको हो । कुल ४२५ किलोमिटरमध्ये ३३४ किलोमिटर सडक महाकाली लोकमार्ग आयोजना कार्यालय र ७९ किलोमिटर सडक नेपाली सेनाले निर्माण गरिरहेको छ । व्याँस गाउँपालिका–३ तुसरपानी भन्दा माथिल्लो खण्डमा नेपाली सेनाले सडक निर्माणको काम गरिरहेको छ । सेनाले अहिलेसम्म १० किलोमिटर बढि सडकको ट्रयाक खुलाएको छ ।
कञ्चनपुरको ब्रह्मदेवदेखि डडेलधुराको परशुरामसम्मको ११ किमी सडकको ट्र्याक खुलेर सञ्चालनमा आइसकेको छ । ब्रह्मदेवदेखि दार्चुलाको तुसारपानीसम्म तीन सय ३४ किमी करिडोर सडकको ट्र्याक खोल्ने काम महाकाली करिडोर सडक योजनाले गरिरहेको छ । जसमध्ये हालसम्म दुई सय ४२ किमी ट्र्याक खुलिसकेको छ ।
अध्यागमन खोल्ने गृहमन्त्रीको घोषणाले जिल्लाबासी खुसी
केपी ओली नेतृत्वको सरकारले भारतले अतिक्रमण गरेको कालापानी लिपुलेक र लिम्पियाधुरासहितको भूगोल समेटेर २०७७ सालमा नक्सा जारी गरेको थियो । पुन अहिले देशमा केपी ओली नेतृत्वको सरकार छ ।
ओली नेतृत्वको सरकारका गृहमन्त्री रमेश लेखकले एक सय दिनभित्र गर्ने काममा दार्चुलाको टिंकरमा अध्यागमन कार्यालय खोल्ने बताएका छन् । असोज दोस्रो साताभित्र कार्यालय खोल्ने पटकपटक उद्घोष गरेका छन् ।
चीनसँग सीमा जोडिएको व्याँस गाउँपालिका–१ को टिंकरमा अध्यागमन कार्यालय खोल्ने भएपछि यहाँका स्थानीय समेत खुसी भएका छन्, व्याँस गाउँपालिका–१ का दानसिह तिंकरीले भने । यो यहाँको विकास र व्यापारको लागि महत्वपूर्ण काम हो ।
अध्यागमन कार्यालय बस्ने वित्तिकै विकासका अन्य पूर्वाधार निर्माण पनि गर्नुपर्छ, उनले भने । अहिले टिंकरमा नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी कार्यरत छन् । सडक पुगेको छैन् । अध्यागमन कार्यालय भएपछि सडक पनि प्राथमिकतामा पर्छ होला उनले भने ।
कोभिड पछि चीनसँगको टिंकर नाका पूर्ण रुपमा सुचारु भएको छैन् । व्याँस गाउँपालिका–१ छांगरु र तिंकरका स्थानीय व्यापारको लागि चीनको ताक्लाकोट पुगे पनि सामान ओसारपसार गर्न पाएका छैनन् ।
अध्यागमन कार्यालय भएपछि बैधानिक रुपमा सामान ओसारपसार गर्न समेत सहज हुने व्यास गाउँपालिका–१ का वडा सचिव बिनोद बुढाथोकी बताउँछन् ।
