काठमाडौं – नेपाली हिन्दु महिलाले मनाउने चाड तीज अन्तर्गत सोमबार दर खाने दिन। विभिन्न मीठा परिकारका साथ दर खाइदैछ। दुःख भुलाउन भोलिपल्ट बस्ने हरितालिका तीजको व्रत भन्दा अगाडि महिला दिदी बहिनीलाई दर खुवाउने गरिन्छ।
तीजको पहिलो दिनलाई दर खाने दिन भनिन्छ। सनातन हिन्दू धर्मावलम्बी नेपाली महिलाले विशेष तयारीका साथ तीज पर्व मनाउने क्रम यो दिन बाट प्रारम्भ हुन्छ।
विवाहित महिलाले पतिको दीर्घायुको कामना तथा अविवाहितले सुयोग्य पतिको माग गर्दै भोलिपल्ट निराहार व्रत बस्ने उद्देश्यले यो दिन घरघरमा खासगरी दूधबाट बनेका मिष्ठान्न परिकार तयार गरी दर खाने चलन छ।
महिला यो दिन माछामासु वाहेक चोखो चिज खाएर भोलि पल्ट निराहार व्रत बस्ने गर्दछन्। दरमा खिर, गुँद, हलुवा, ढकनी, घिउ, दही, दूध, मिठाइ र सेलरोटी खाने गरिन्छ। स्थान अनुसार दरखाने परिकार फरक फरक छन्। आधुनिकतासँगै खाने परिकारहरूमा पनि फरक आउन थालेको छ।
खासगरी पहाडीमूलका सनातन हिन्दू धर्मअन्तर्गतका महिलाले लिने गरेको पर्व तीज भए पनि हिजोआज अरु समुदायका महिला पनि तीज मनाउन थालेका छन्।
दर खाएको भोलिपल्ट निराहार व्रत बस्ने भएकाले त्यसको आडका लागि अघिल्लो साँझ पौष्टिक भएको खानेकुरा खाने चलन रहेको छ। हरितालिका तीजका बेला पानीसमेत नखाई व्रत बस्ने र धेरै नाचगान गरिने हुनाले शक्ति आवश्यक हुन्छ।
दरखाने समय र स्थान भने ठाउँ अनुसार फरक फरक रहेको छ। कतै साँझमा अन्य चीज नखाई दर खाने प्रचलन छ भने कतिपय स्थानमा पहिला खाना खाएर मध्य रातमा दर खाने गरिन्छ। पहिले हरितालिका दिनको् एक दिनमात्र दरखाने परम्परा रहेको थियो भने आजभोली राजधानी तथा अन्य क्षेत्रमा एक महिना अघिदेखि नै दर खाने प्रचलन शुरु भएको छ।
परपुर्वक कालमा देवी पार्वतीले शिवलाई स्वामी पाउँ भनि निराहार व्रत बसेको र सोही उनको कामना पुरा भएको विश्वासका आधारमा राम्रो पति पाउन र विवाहितले पतिको सुस्वास्थ्य, दीर्घायु र प्रगतिको कामना गर्दै व्रत बस्ने चलन छ ।
दरमा के के खाने ?
हामी सधैं दाल, भात तरकारी खान्छौँ। दरमा चाम्रे, आलुको कवाब, ढकनी, खिर, पुलाउ सधैँ नखाने राम्रो खाना खाँदा राम्रो हुन्छ। घरमा सबै व्यक्तिले खुसीले खाने चिज के हुन्छ। त्यो आफ्नै घरमा नै बनाएर खाने हो। बाहिर भएको त्यही खाना पनि घरमा सफासँग ताजा रुपमा बनाएर खाँदा राम्रो हुन्छ।
साँझ वा राति भन्दा बिहान नै मजाले खाने गर्नुपर्छ। धेरै चिल्लो खाना खानु हुँदैन घिउहरू आफ्नो स्वास्थ्यले के कति पचाउन सक्छ ? त्यति मात्र खानुपर्छ। दिउँसो पुरी तरकारी सेल फुरौला कसको कस्तो चलन छ, त्यही खाँदा हुन्छ। बेलुका कतिको घरमा नर्मल खाना खाएर काँडा खाने चलन छ। काँडा भनेको घिउमा मिस्री भुटेर पनि खान्छन्। कसैले सादा पानीमा मिस्री हालेर बाह्र मसला हालेर खाने हो। कसैले बाक्लो दूध बनाएर पनि खान्छन्।
तीजका आफ्नै रमाइला चलन छन् । दर राति नखाए मजा नै हुँदैन भन्ने पनि धेरै हुनुहुन्छ। त्यसैले राति उठेर पनि खान्छन्। यसरी राति खाएको खाना शरीरमा राम्रोसँग पच्दैन। त्यो राति खाएर निदाउन सकिँदैन। त्यसैले नखाँदा नै राम्रो हुन्छ।
दरमा चिल्लो र प्रोटिनको मात्रा बढी हुन्छ। त्यसले गर्दा हामीले गेडागुडी खाने गर्नुपर्छ। जसले गर्दा छिटो पच्दैन र चाँडो भोक लाग्दैन। घिउँ ठिक्क खाने त्यसले पनि चाँडो भोक लाग्दैन। कतिपय प्रेसरका बिरामी कोलेस्ट्रोल भएका, रक्तस्राव भएका मानिसले चिल्लो कम खाएर सागपात खाने गर्नुपर्छ।
(पोषणविद् उमा कोइरालासँगको कुराकानीका) आधारमा
